កូវីដ-១៩ និង វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច មិនអាចបំបាក់ប្រជាប្រិយភាពបុរសខ្លាំងហ្វីលីពីន លោក ឌូតើតេ បាន ព្រោះហេតុអ្វី?

មុននឹងនិយាយអំពីប្រធានបទខាងលើ ខ្ញុំសូមគោរពអញ្ជើញប្រិយមិត្តអ្នកស្នេហាព័ត៌មាន មកតាមដានស្តាប់ពីប្រវត្តិសង្ខេបស្តីពីសាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីនជាមុនសិន! ៖

សាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីន ឬប្រទេសហ្វីលីពីន ជាប្រទេសកើតឡើងពីកម្រងកោះ មានទីតាំងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងមានរដ្ឋធានីនៅទីក្រុងម៉ានីល។ កម្រងកោះហ្វីលីពីន ​កើតឡើងពីកោះតូចធំប្រមាណ​៧១០៧កោះ នៅមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកខាងលិច។ ប្រទេសនៅជិតខាងមាន ឥណ្ឌូនេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ប៉ាឡាវ និង សាធារណរដ្ឋចិន (តៃវ៉ាន់)។ ហ្វីលីពីនជាប្រទេសតែមួយគត់នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលគ្មានព្រំដែនគោកជាមួយប្រទេសណាមួយឡើយ។ ប្រទេសហ្វីលីពីន មានប្រជាជនប្រហែល៨៧លាននាក់ (លំដាប់ទី១២ លើពិភពលោក) ។ ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) នៅឆ្នាំ២០០៦មានច្រើនជាង ១១៧,៥៦២ពាន់លាន​ដុល្លាអាមេរិក។ មានជនជាតិហ្វីលីពីនច្រើនជាង១១លាននាក់ (១១% នៃប្រជាជនហ្វីលីពីនសរុប) រស់នៅបរទេស។

ហ្វីលីពីន ធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមអេស្ប៉ាញ និង ក្រោយមកអាមេរិក។ ហ្វីលីពីន បានទទួលឯករាជ្យពេញលេញពីអាមេរិក​នៅថ្ងៃទី៤ មិថុនា ១៩៤៦ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមប៉ាស៊ីហ្វិកបញ្ចប់ តាមរយៈសន្ឋិសញ្ញាម៉ានីល។ ក្រោយមក ហ្វីលីពីនក្លាយជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ​យ៉ាងសន្តិភាព រហូតដល់ការកាន់កាប់អំនាច​របស់លោក ហ្វឺឌីណាន់ ម៉ារកូស ដែលបាននាំទៅដល់ការទំលាក់តំនែងលោក​ដោយបដិវដ្ដន៍កំលាំងប្រជាជន។ បន្ទាប់ពីនោះមក ​ស្ថានភាពនយោបាយ មានភាពឡើងចុះ ប៉ុន្តែប្រកបដោយសន្ដិភាព។

សូមបញ្ជាក់ៈ បច្ចុប្បន្នប្រទេសនេះត្រូវបានដឹកនាំដោយលោក ឌូ តើតេ ដែលមានប្រជាពលរដ្ឋ១១០លាននាក់។ ហ្វីលីពីនមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងបស្ចិមប្រទេស ដែលភាគច្រើនក្លាយមកពីវប្បធម៌អេស្ប៉ាញ អាមេរិកឡាទីន និង សហរដ្ឋអាមេរិក។ សាសនារ៉ូម៉ាន់កាតូលិក បានក្លាយជាសាសនាធំជាងគេក្នុងប្រទេស និងក្រៅពីនេះគឺសាសនារបៀបអេស្ប៉ាញ និងឥស្លាម។ ភាសាផ្លូវការនៅហ្វីលីពីនគឺភាសាហ្វីលីពីន និងភាសាអង់គ្លេស។

ឥឡូវយងចូលមកប្រធានបទរបស់យើងវិញ  ជាការពិតណាស់ ជំងឺរាតត្បាតសកលកូវិដ១៩ បាននិងកំពុងវាយលុកមកលើប្រជាពលរដ្ឋនៅទូទាំងពិភពលោក ព្រមទាំងបាននិងកំពុងធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកទាំងមូលធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះថែមទាំងធ្វើឱ្យមានវិបត្តិនយោបាយខ្លះៗផងដែរ។ ជាក់ស្តែង​ដូចជានៅប្រទេសថៃឡង់ និងភូមា មានករណីប្រជាពលរដ្ឋកើតទុក្ខមិនសុខចិត្តបាននិងកំពុងប្រឆាំងតវ៉ា ទាមទារទម្លាក់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងប្រធានាធិបតីចេញពីតំណែង។ ខុសពីប្រទេសហ្វ៊ីលីពីន ដែលប្រជាពលរដ្ឋទូទាំងប្រទេសនៅតែគាំទ្រលោកប្រធានាធិបតី ឌូ តើតេ ដដែល។

នៅក្នុងសុន្ទរកថាមានរយៈពេល២ម៉ោងនិង៤៥នាទី កាលពីថ្ងៃចន្ទដើមសប្ដាហ៍កន្លងទៅ លោ​កប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌូតើតេ បានទទួលស្គាល់ថា ក្ដីស្រមៃនិងចក្ខុវិស័យរបស់លោក ដែលចង់ឱ្យប្រជាជនហ្វីលីពីនមានជីវភាពកាន់តែប្រសើរឡើងបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងស្ថានភាពស្រពិចស្រ​ពិ​ល ដោ​យចង់សំដៅទៅលើវិបត្តិ COVID-19 និងវិធានការបិទខ្ទប់ (Lockdown) ដែលកំពុងធ្វើឱ្យផែនការជាច្រើនរបស់លោកត្រូវជាប់គាំង។ វិបត្តិ COVID-19 បានបណ្ដាលឱ្យផលិតផលនៅក្នុងស្រុកសរុប ឬ GDP ឆ្នាំ២០២០ របស់ហ្វីលីពីនធ្លាក់ចុះអស់៩.៥ភាគរយ ដែលនេះជាការធ្លាក់ចុះទាបបំផុតចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩​៤៧ និងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ី កា​លពីឆ្នាំ១៩៩៨មក។ លើសពីនេះទៅទៀត ខណៈការអនុវត្តវិធានការបិទខ្ទប់នៅតែបន្ត៤៩ភាគរយនៃប្រជាជនហ្វីលីពីនសរុប១១០លាននាក់ បាននិយាយថា ពួកគេកំពុងប្រឈមមុខនឹងភាពក្រីក្រ ហើយ៤.៨លានគ្រួសារ កំពុងប្រឈមមុខនឹងគ្រោះអត់ឃ្លាន។ នេះបើតាមទីភ្នាក់ងារ Social Weather Station (SWS)។ អត្រានៃភាពក្រីក្រក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីនបានថយចុះបន្តិចម្ដងៗ អស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ រហូតដល់ COVID-19 ផ្ទុះឡើង។ ធានាគារអភិវឌ្ឍអាស៊ីបានវាយតម្លៃថា អត្រានៃភាពក្រីក្រនេះប្រហែលជានៅត្រឹម ២០ភាគរយ ក្នុងឆ្នាំ២០២០ និងឆ្នាំ២០២១។ កាលពីខែមេសាកន្លងទៅ អាជ្ញាធរជាតិស្ថិតិហ្វីលីពីនបានរាយការណ៍ថា អត្រាគ្មានការងារធ្វើបានកើនឡើង៨.៧ភាគរយ ឬស្មើប្រជាជនហ្វីលីពីនជិត៤.១៤លាននាក់ដែលគ្មានការងារធ្វើ។ វិធានការបិទខ្ទប់(Lockdown) រួមទាំងវិធានការរឹតត្បិតជាច្រើនទៀត នៅមិនទាន់អាចធ្វើឱ្យចំនួនករណីឆ្លង COVID-19 ថយចុះនោះទេ។ ហ្វីលីពីនមានអ្នកឆ្លង COVID-19 ច្រើនជាង ១.៥លាននាក់ ខណៈ ២៧,០០០នាក់ បានស្លាប់ដោយសារជំងឺដ៏កាចសាហាវមួយនេះ ហើយបច្ចុប្បន្នវីរុសបម្លែងថ្មី Delta ត្រូវបានគេជឿជាក់ថា ជាមូលហេតុនៅពីក្រោយនៃការកើនឡើងករណីឆ្លងដ៏គ្រោះថ្នាក់ ដែលលោក ឌូតើតេ ព្រមានថា អាចនឹងបង្កការខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរដល់សេដ្ឋកិច្ច ពិបាកនឹងជួសជុលឡើងវិញ។ បញ្ហាទាំងនេះបូករួមទាំងយុទ្ធសាស្ត្រដោះស្រាយជម្លោះដែនទឹកជាមួយចិននៅឯសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងរឿងក្ដីក្ដាំនៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ICC ជុំវិញសង្រ្គាមប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀន សុទ្ធតែជាបញ្ហាដែលគេយល់ថានឹងវាយបំបាក់ប្រជាប្រិយភាពរបស់លោក ឌូតើតេ។ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ ប្រជាជនហ្វីលីពីនភាគច្រើននៅតែបន្តគាំទ្រ និងផ្ដល់ការទុកចិត្តលើបុរសខ្លាំងរូបនេះដដែល។

*តើការស្ទង់មតិមានបញ្ហា ឬ?

ក្នុងសុន្ទរកថាទៅកាន់ប្រជាជាតិហ្វីលីពីន លោក ឌូតើតេ ដែលអាចកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីត្រឹមតែមួយអាណត្តិ ក្រោមការកំណត់របស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ បានប្រកាសថាសង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀ​ន​  រប​ស់លោកមិនទាន់បញ្ចប់នោះទេ ហើយថែមទាំងបានសន្យាទៀតផងថា លោកនឹងតាមបំផ្លាញអ្នកដែលបំផ្លា​ញហ្វីលីពីន។

វោហាសព្ទគិតពីប្រយោជន៍ប្រជាជនហ្វីលីពីនបែបនេះឯង ត្រូវបានគេជឿជាក់ថា ជាមូលហេតុមួយដែលធ្វើឱ្យ​លោក ឌូតើតេ នៅតែទទួលបានការគាំទ្រ និងទំនុកចិត្តខ្ពស់ពីប្រជាជន។ ជាក់ស្ដែង នៅក្នុងការស្ទង់មតិរបស់ក្រុមហ៊ុន Pulse Asia នៅក្នុងខែកក្កដានេះ បានបង្ហាញថា លោកឌូតើតេ នៅតែឈរលើកំពូលតារាង ខណៈការស្ទង់មតិរបស់ក្រុមហ៊ុន Publics Asia ក្នុងខែកក្កដាដដែលដូចគ្នា បានផ្ដល់អត្រាគាំទ្រដល់លោក ឌូតើតេ ដល់ទៅ៥៨ភាគរយ និងអត្រាជឿទុកចិត្ត ៥៥ភាគរយ។

ក្រុមអ្នកជំនាញខ្លះយល់ថា ការស្ទង់មតិបែបនេះគឺមិនត្រឹមត្រូវឡើយ ផ្អែកលើស្ថានការណ៍ជាក់ស្ដែងនៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីនសព្វថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែខាងក្រុមហ៊ុនជំនាញ ក្នុងការដឹកនាំស្ទង់មតិទាំង២ ខាងលើធ្លាប់បានអះអាងថា ការស្ទង់មតិរបស់ខ្លួនធ្វើឡើងតាមបទដ្ឋានស្ដង់ដារ និងគួរឱ្យទុកចិត្តបាន។ ចំណែកឯ អ្នកជំនាញមួយចំនួន ដូចជា លោកស្រី Maria Ela Atienza ជាសាស្ត្រចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយមកពីសាកលវិទ្យាល័យ University of the Philippines (UP) យល់ថា មូលហេតុដែលចូលរួមចំណែកធ្វើឱ្យលោក ឌូតើតេ នៅតែមានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំង នោះគឺដោយសារការបែកបាក់ និងភាពទន់ខ្សោយរបស់គណបក្សប្រឆាំងខ្លួនឯង។

លោកស្រី Atienza បានគូសបញ្ជាក់ដូច្នេះថា៖ « ក្រុមគណបក្សប្រឆាំងនៅតែមានភាពទន់ខ្សោយ និងមិនមានសាមគ្គីភាព បើទោះជាយើងបានឃើញថា មានបញ្ហាជាច្រើន ដែលរដ្ឋាភិបាលដោះស្រាយមិនបានល្អ និងសេដ្ឋកិច្ចដើរថយក្រោយក៏ដោយ»។ អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស លោក Carlos Conde ក៏យល់ឃើញដូចគ្នាទៅនឹង លោកស្រី Atienza ដែរ។ «លោក ឌូតើតេ នៅតែមានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងនៅក្នុងចំណោមប្រជាជនហ្វីលីពីន មានជីវភាពក្រីក្រ និងមធ្យម…ហើយហេតុផលមួយ នៅពីក្រោយអត្រាគាំទ្រនេះ នោះគឺដោយសារតែគណបក្សប្រឆាំងមិនមានយុទ្ធសាស្ត្រ ឬជម្រើស ព្រមទាំងគោលនយោ​បាយផ្សេង ដែលល្អប្រសើរជាងលោក ឌូតើតេ»។ នេះបើតាមលោក Carlos Conde បានលើកឡើង។

គួរបញ្ជាក់ថា បើតាមលោក Carlos អ្នកគាំទ្រលោក ឌូតើតេ ភាគច្រើនគិតថា ប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនរូបនេះមិនគួរត្រូវបានបន្ទោសដោយសារ COVID-19ឡើយ ព្រោះវាជាបាតុភូតសកលលោកមួយ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ក្រុមអ្នកគាំទ្រទាំងនេះក៏តែងតែប្រើប្រាស់បណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គម ដើម្បីលើកមុខមាត់លោ​ក ឌូតើតេនិងវាយប្រហារលើអ្នករិះគន់ផងដែរ។ ដោយ គង់ សុខឡេង៕

ប្រភព៖ Diplomat, Al Jazeera (ថ្ងៃពុធ ទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១)